ChatGPT yazdı: Cumhurbaşkanı Adaylığı İçin “Yükseköğrenim” Şartı: Gereksiz Bir Gereklilik mi?
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 101. maddesi, cumhurbaşkanı adaylarının “yükseköğrenim yapmış” olması gerekliliğini öngörüyor. İlk bakışta mantıklı gibi görünse de, bu gerekliliğin hem belirsiz hem de demokratik standartlara uyumsuz olduğu yönünde güçlü argümanlar var.
Bu Kanunu Atatürk Koymadı
1924 Anayasası’nda Gazi Mustafa Kemal Atatürk, cumhurbaşkanı olmak için herhangi bir eğitim düzeyi gerekliliği getirmemişti. O dönemde liderlik, halkın takdirine bırakılmıştı. “Yükseköğrenim” şartı sonradan eklenmiş, ancak hangi diplomaların geçerli olduğu açıklığa kavuşturulmamıştır.
Belirsizlik Sorunu
-
“Yükseköğrenim” nedir?
Yüksekokul, fakülte, enstitü mü?
Açık öğretim sayılır mı?
Yurt dışı diploma denklikleri nasıl yapılır?
Bu soruların cevabı açıklığa kavuşturulmadığından, seçim dönemlerinde hukuki tartışmalar ve kamuoyunda gereksiz polemikler yaşanıyor.
Dünyada Durum
Birçok gelişmiş ülkede böyle bir gereklilik yok:
-
ABD: Sadece 35 yaş ve vatandaşlık şartı. Lincoln üniversite mezunu değildi.
-
Almanya: Eğitim gerekliliği yok.
-
İngiltere: Başbakan olmak için milletvekili olmak yeterli. Churchill’in üniversite diploması yoktu.
-
Fransa, İtalya, Hollanda, İsveç: Eğitim şartı aranmaz.
Eşitsizlik
-
Milletvekili olmak için ilkokul mezunu olmak yeterli.
-
Bakan olmak için mesleki diploma şartı yok (Sağlık Bakanı için doktor diploması zorunlu değil).
-
Cumhurbaşkanlığı ise alanı belli olmayan bir görev olmasına rağmen, en yüksek eğitim gerekliliği burada aranıyor.
Bu durum, hem eşitlik ilkesine hem de halkın özgür iradesine aykırı olarak görülüyor.
Çözüm Önerileri
Mevcut Anayasa maddesi iki şekilde değiştirilebilir:
1. Tam Kaldırma Modeli
Eğitim gerekliliği tamamen kaldırılarak halkın iradesi esas alınır.
Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilir.
2. Açıkça Tanımlanmış Gereklilik Modeli
Gereklilik korunacaksa, hangi diplomaların geçerli olduğu açıkça belirtilir:
Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş ve Türkiye’deki veya denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından kabul edilen yurtdışı yükseköğretim kurumlarından en az dört yıllık lisans programı mezunu olan Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilir.
Önerilen Dilekçe
Aşağıda, bu değişikliklerden birinin yapılması için TBMM’ye sunulabilecek dilekçe örneği yer almaktadır.
Konu: Anayasa’nın 101. maddesinde yer alan “yükseköğrenim yapmış olmak” gerekliliğinin kaldırılması veya hangi diplomaların geçerli olduğunun açıkça belirtilmesi talebi.
Sayın Başkan,
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 101. maddesinde yer alan “yükseköğrenim yapmış olmak” ibaresi, tanımının açıklığa kavuşturulmaması nedeniyle hem kamuoyunda hem de uygulamada belirsizlik yaratmakta, seçim dönemlerinde hukuki tartışmalara ve gereksiz polemiklere sebep olmaktadır.
Cumhuriyetimizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 1924 Anayasası’nda cumhurbaşkanlığı için eğitim düzeyi gerekliliği öngörmemiş, bu hususu doğrudan milletin takdirine bırakmıştır. Bu gereklilik, sonraki yıllarda eklenmiş olup, birçok gelişmiş demokratik ülkede (ABD, Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya, Hollanda, İsveç vb.) böyle bir zorunluluk bulunmamaktadır.
Atatürk’e göre cumhurbaşkanı veya başbakan, en büyük “jüri sınavını” halkın huzurunda, seçim yoluyla vermelidir. Bu sınavın jürisi, milyonlarca vatandaştan oluşur; içinde doktor, bürokrat, mühendis, profesör, çiftçi, işçi, esnaf ve hatta karşı siyasi görüşten kişiler de bulunur. Nasıl ki futbolda güçlü bir muhalefet gerekli ise, demokraside de muhalefet görüşler seçimlerin doğal ve gerekli bir parçasıdır.
Bakan veya milletvekili olmak için herhangi bir “jüri sınavı” ya da yarışma geçmek gerekmezken, cumhurbaşkanı halkın oyuyla en geniş tabanlı sınavı geçmek zorundadır. Bu, küçümsenecek bir şey değil; bilakis millet jürisinin ortak aklının en yüksek seviyede tecelli ettiği bir süreçtir. Atatürk seçimlerin güvenilirliğini önemsemiş, bunun için bütçe ayrılmasının şart olduğunu ima etmiştir.
Milletvekili olmak için ilkokul mezunu olmak yeterliyken, uzmanlık isteyen bakanlık görevleri için de mesleki diploma şartı aranmazken, cumhurbaşkanlığı adaylığında “yükseköğrenim” gerekliliği hem eşitlik ilkesine hem de demokratik temsil hakkına aykırıdır.
Bu nedenle, Anayasa’nın 101. maddesinin aşağıdaki iki alternatiften biri doğrultusunda değiştirilmesini arz ve talep ederim:
1. Tam Kaldırma Modeli
Önerilen Yeni Hali:
Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilir.
2. Açıkça Tanımlanmış Gereklilik Modeli
Önerilen Yeni Hali:
Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş ve Türkiye’deki veya denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından kabul edilen yurtdışı yükseköğretim kurumlarından en az dört yıllık lisans programı mezunu olan Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilir.
Gerekçe (Ortak):
-
“Yükseköğrenim” ifadesi belirsizdir, hangi diplomaların geçerli olduğu açıklığa kavuşturulmalıdır.
-
Bu durum hukuki tartışmalara, seçim süreçlerinde belirsizliklere yol açmaktadır.
-
Gelişmiş demokrasilerde benzer bir zorunluluk bulunmamaktadır.
-
Ya tamamen kaldırılmalı ya da hangi diplomaların geçerli olduğu açıkça belirtilmelidir. Mevcut kanun müphemdir, ne dediği referanslı değildir, belli değildir.
Gereğini arz ederim.
